Ефрасіння Полацкая (свецкае імя Прадслава; 1110?-1173), прадстаўніца хрысціянскага культурна-асветніцкага руху ў Полацкім княстве; першая жанчына ва ўсходнеславянскім рэгіёне, прылічаная да святых. Дачка князя Георгія Ўсяславіча, унучка полацкага князя Ўсяслава Брачыславіча (Чарадзея). Ефрасіння рана пастрыглася ў манахіні насуперак волі бацькоў. Пасяліўшыся ў келлі Сафійскага сабора, яна перапісвала творы рэлігійна-маральнага зместу. Ёсць меркаванні, што яна пісала летапісы і арыгінальныя творы. Ефрасіння заснавала ў Полацку жаночы і мужчынскі манастыры і была ігуменняй манастыра Святога Спаса. Яна была фундатарам пабудовы царквы Багародзіцкай і царквы Святога Спаса (узведзена каля 1160, цяпер Спаса-Ефрасіннеўская), дзе размяшчаліся келлі Ефрасінні і яе сястры. Спаская царква была багата ўпрыгожана фрэскамі, якія маюць вялікую гістарычную і мастацкую каштоўнасць. Па заказе Ефрасінні полацкі майстар Лазар Богша ў 1161 зрабіў для царквы Святога Спаса напрастольны шасціканцовы крыж. Гэты выдатны ўзор прыкладнога мастацтва 12 ст. стаў найкаштоўнейшай нацыянальнай святыняй (у час Вялікай Айчыннай вайны крыж выкрадзены з Беларусі). Па просьбе Ефрасінні візантыйскі імператар Мануіл Камнін прыслаў для полацкай царквы адзін з трох абразоў Маці Божай, напісаны, паводле падання, евангелістам Лукой (захоўваецца ў Рускім музеі ў Санкт-Пецярбургу). У канцы жыцця Ефрасіння здзейсніла паломніцтва ў Іерусалім, дзе і памерла. У 1178 яе мошчы перанесены ў Кіева-Пячэрскую лаўру, на пачатку 20 ст. - у Полацак. Звесткі пра падзвіжніцу ў «Жыціі Ефрасінні Полацкай» (12-13 ст.). Ефрасіння на першае месца ставіла ідэю служэння Богу і вышэйшым духоўным каштоўнасцям. У 12-гадовым узросце яна зрабіла свой духоўна-маральны выбар, які вызначыў увесь далейшы яе кірунак дзейнасці і сэнс жыццёвага шляху. Яна адмовілася ад зямнога кахання, ад замужжа і заявіла пра сябе як нявесту Хрыстову. Абгрунтоўваючы свой выбар, Ефрасіння казала, што жыццё яе продкаў пазбаўлена духоўнага подыху вечнасці і слава іх гіне, як прах, як павуцінне. Яе дзейнасць - яскравы адбітак кардынальных духоўных зрухаў, што адбываліся ў культурна-грамадскім жыцці Беларусі на працягу 12 ст., калі закладваўся і мацаваўся фундамент новага разумення свету, ствараліся перадумовы развіцця індывіда як непаўторнай асобы, сцвярджэння духоўна-маральнай самакаштоўнасці чалавека. Духоўны ўплыў выдатнай беларускай асветніцы далёка выйшаў за межы старажытнай эпохі. Яе імя, справы і вобраз падзвіжніцы крышталізаваліся ў часе і набылі найвышэйшую якасць неўміручага нацыянальнага сімвалу самааданага служэння сваёй радзіме.
