Уюрок (Fringilla montifringilla L., 1758)
Атрад Вераб'інападобныя (Passeriformes), сямейства Ўюрковыя (Fringillidae)

Статус. III катэгорыя. Вельмі рэдкі гнездавальны від.
Значэнне ў захаванні генафонду. Адзін з 3 відаў роду ў сусветнай фауне і адзін з 2 відаў у фауне ўсходняй Галарктыкі і Беларусі.
Кароткае апісанне. Даўжыня цела каля 16 см, маса 20-25 г. У самца вясной галава, шыя, верх спіны і хвост чорныя, восенню - бураватыя. Горла, надхвосце, палосы на плячах і брушку белыя. Грудзі, бакі і верх крылаў вохрыста-рыжыя. Дзюба цёмная з жоўтай асновай. Самкі і маладыя птушкі афарбаваны менш ярка.
Пашырэнне. Гнездавы арэал знаходзіцца ў межах таежнай зоны Эўразіі. У Беларусі гняздуецца толькі ў паўночных раёнах. Паўднёвая мяжа арэала супадае з мяжой суцэльнага пашырэння елкі [1, 2]. 10 чэрвеня 1969 г. ў разрэджаным ельніку-кіслічніку каля воз. Негра (Гарадоцкі раён) знойдзена гняздо з 4 дзесяцідзённымі птушанятамі [3]. 15 траўня 1976 г. ў Барысаўскім раёне ў мяшаным лесе знойдзена гняздо з 4 свежымі яйкамі [4]. У траўні-чэрвені 1924 г. і ў 1970-1987 гг. спевы самцоў адзначаліся ў Верхнядзвінскім, Расонскім, Полацкім, Гарадоцкім, Мядзельскім, Пухавіцкім і Менскім раёнах [5-10], а таксама ў Бярэзінскім запаведніку [11]. На вясеннім і асеннім пралётах трапляецца па ўсёй тэрыторыі як звычайны від.
Месцы пражывання. Яловыя і ялова-лісцевыя лясы паблізу балот, рэчак і азёр [3-11].
Колькасць і тэндэнцыі яе змянення. Колькасць у гнездавы перыяд нізкая. У асобныя гады ў шэрагу месцаў адзначаецца заўсёды, у большасці ж выпадкаў - эпізадычна, што характэрна для папуляцый, якія знаходзяцца каля мяжы арэала.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Змяненні структуры і ўзросту лясных насаджэнняў пад уплывам гаспадарчай дзейнасці.
Асаблівасці біялогіі. Прылятае ў канцы сакавіка - пачатку красавіка. Манагам. Гнёзды на елках, соснах, вольхах, бярозах на вышыні ад 2 да 5 м. Кладка з 4-7 (часцей з 5-6) яек памерамі 19,4 x 14,5 мм у сярэдзіне траўня. Наседжванне 13-14 сутак. Птушаняты пакідаюць гняздо ва ўзросце 11-13 сутак, звычайна з другой дэкады чэрвеня [3-5]. У гнездавы перыяд корміцца насякомымі, насеннем дрэў і травяністых раслін, восенню і вясной - выключна насеннем. Вясенні пралёт з сярэдзіны красавіка да канца траўня, асенні - з сярэдзіны верасня да канца кастрычніка. Пралётныя чароды дасягаюць 500-1000 асобін [6]. Зімуе ў Паўднёвай Эўропе і Малой Азіі.
Развядзенне. Вядомы выпадкі працяглага (1-3 гады) утрымання ўюрка аматарамі.
Прынятыя меры аховы. Занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі з 1981 г. [12]. Здабыча віду ў Беларусі забаронена [13]. Асобныя месцы пражывання ахоўваюцца ў Бярэзінскім запаведніку і шэрагу заказнікаў.
Неабходныя меры аховы. Стварэнне комплексных і сезонных заказнікаў у паўночнай частцы Беларусі. Зніжэнне фактару неспакою ў перыяд гнездавання птушак.

Літ.: 1. Федюшин, Долбик, 1967; 2. Долбик, 1974; 3. Долбик, Дорофеев, 1978; 4. Ямінскі, Нікіфараў (асаб. павед.); 5. По страницам Красной книги, 1987; 6. Дорофеев, Сюборова, 1987; 7. Дарафееў (асаб. павед.); 8. Ільінскі, Фяцісаў (асаб. павед.); 9. Нікіфараў, Ямінскі, Цішачкін, Яковіч (асаб. павед.); 10. Грычык (асаб. павед.); 11. Цішачкін, Бышнеў (асаб. павед.); 12. Чырвоная кніга БССР, 1981; 13. Положение, 1987.

А.Дарафееў

Паведаміць пра недакладнасьць