Атрад Цвердакрылыя (Coleoptera), сямейства Жужалі (Carabidae)
Статус. III катэгорыя. Рэдкі від. Занесены ў Чырвоную кнігу СССР [1].
Значэнне ў захаванні генафонду. Адзін з 14 відаў роду. Рэгулюе колькасць іншых насякомых.
Кароткае апісанне. Буйны, ярка афарбаваны жук даўжынёй 22-33 мм. Бакавы кант пярэдняспінкі працягнуты да задніх вуглоў. Галава, пярэдняспінка і большая частка нізу цела цёмна-сінія, надкрылы залаціста-зялёныя з медна-чырвоным бляскам. Вусікі, ротавы апарат, галёнкі, лапкі і брушка чорныя.
Пашырэнне. Паўднёвая і Сярэдняя Эўропа, уключаючы поўдзень Англіі і Швецыі, Заходняя Азія (Сібір, Заходні Казахстан, поўдзень Алтая), Паўночная Афрыка [1]. Акліматызаваны ў Паўночнай Амерыцы [2]. У Беларусі праходзіць паўночна-ўсходняя мяжа арэала. Дакладна вядомы толькі з Белавежскай пушчы. У 1936 г. адзначаўся ў Віцебскім раёне [3-6].
Месцы пражывання. Шыракалістыя лясы (асабліва дубравы), часам хваёвыя лясы, сады і паркі.
Колькасць і тэндэнцыі яе змянення. Трапляюцца адзінкавыя экземпляры.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Надзвычай моцны ўрон віду наносіць гаспадарчая дзейнасць у лясах, лоўля жукоў калекцыянерамі.
Асаблівасці біялогіі. Актыўны драпежнік. Жукі і лічынкі знішчаюць у асноўным вусеняў і кукалак матылёў, сярод якіх ёсць шкоднікі лесу: няпарны і кольчаты шаўкапрады, манашка, чубаткі і інш. Жукі зімуюць у глебе і лясной падсцілцы. Спароўванне і адкладка яек вясной або ў пачатку лета. Развіццё лічынак і кукалак доўжыцца каля 2 месяцаў. Самкі адкладваюць каля сотні яек, з якіх праз 3-15 сутак выходзяць лічынкі, якія праходзяць 3 стадыі развіцця і ператвараюцца ў кукалак, а праз 10-18 сутак выходзяць жукі. Маладыя жукі паяўляюцца ў жніўні-верасні. Частка асобін зімуе і адкладвае яйкі 2-3 разы.
Развядзенне. Красацел пахучы паспяхова размнажаецца ў інсектарыях ЗША.
Прынятыя меры аховы. Занесены ў спіс ахоўных жужаляў Беларусі [7].
Неабходныя меры аховы. Скарачэнне апрацовак лясных масіваў ядахімікатамі. Забарона адлову жукоў. Прапаганда аховы віду. У Беларусі мэтазгодна рассяленне.
Літ.: 1. Красная книга СССР, 1984; 2. Суитмен, 1964; 3. Радкевич, 1936; 4. Дьяченко, 1975; 5. Окулов, Савицкий, Дьяченко, 1982; 6. Александрович, 1984; 7. Хотько и др., 1986.
Э.Хацько
