Парадак Ятрышнікакветныя (Orchidales), сямейства Ятрышнікавыя (Orchidaceae)
Статус. III катэгорыя. Вельмі рэдкі від.
Значэнне ў захаванні генафонду. Галарктычны цыркумбарэальна-таежны рэліктавы від, які знаходзіцца ў Беларусі паблізу паўднёвай мяжы пашырэння [1]. Цікавы з пункта гледжання вывучэння сапратрофнага спосабу жыўлення і сімбіятычных адносін з мікарызнымі грыбамі.
Кароткае апісанне. Шматгадовая расліна вышынёй 10-30 см, жаўтавата-карычневая, з каралападобна разгалінаваным мясістым карэнішчам. Лісце рэдукаванае, у выглядзе перапончатых падоўжных похваў, па 2-4 на сцябле. Кветкі дробныя, паніклыя, жаўтавата- або зеленавата-белыя, сабраныя па 2-10 у рыхлую гронку даўжынёй 2-3 см. Губа авальная, трохлопасцевая, белаватая з чырванаватымі палоскамі і крапінкамі [2].
Асаблівасці біялогіі. Цвіце ў траўні-чэрвені. Размнажэнне ў асноўным насеннае.
Пашырэнне. Эўразія, Паўночная Амерыка [2]. У Беларусі трапляецца ў Верхнядзвінскім, Докшыцкім, Лепельскім (Бярэзінскі запаведнік) [4], Пастаўскім і Расонскім раёнах, а таксама ў Менскім і Мядзельскім (гідралагічны заказнік «Чарэмшыца») раёнах. Раней адзначаўся ў наваколлях Горадні, Пінска, Мазыра і Магілева, а таксама на тэрыторыі Белавежскай пушчы [5, 6].
Месцы росту. Забалочаныя сасновыя, яловыя і чорнаальховыя лясы, ускрайкі пераходных і нізінных балот, забалочаныя берагі азёр [1].
Характар росту. Трапляецца адзінкавымі экземплярамі і невялікімі, па 5-6 раслін групамі.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Парушэнне прыродных месцаў росту пры высечцы і меліярацыі лясоў, асушэнні балот.
Культываванне. Не культывуецца.
Прынятыя меры аховы. Занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі з 1981 г. [3]. Ахоўваецца ў Бярэзінскім запаведніку, а таксама ў гідралагічным заказніку «Чарэмшыца» і спецыялізаваным батанічным мікразаказніку «Вялікія Швакшты» [1].
Неабходныя меры аховы. Стварэнне спецыялізаваных батанічных заказнікаў на вядомых месцазнаходжаннях, пошук новых месцаў росту, пастаянны кантроль за станам папуляцый.
Літ.: 1. Редкие и исчезающие виды..., 1987; 2. Флора Европейской части СССР, т. 2, 1976; 3. Чырвоная кніга БССР, 1981; 4. Ставровская, 1978; 5. Флора БССР, т. 1, 1949; 6. Пачоский, 1900.
І.Швец
