Парадак Ятрышнікакветныя (Orchidales), сямейства Ятрышнікавыя (Orchidaceae)
Статус. III катэгорыя. Рэдкі від, які трапляецца ў невялікай колькасці на абмежаваных тэрыторыях.
Значэнне ў захаванні генафонду. Галарктычны трапагенны від, які ў Беларусі знаходзіцца ў асобных лакалітэтах у межах вялікай раўніннай часткі арэала.
Кароткае апісанне. Шматгадовая жаўтавата-зялёная травяністая расліна з падземным клубнем і тонкім трохгранным, каля асновы клубнепадобна-патоўшчаным сцяблом вышынёй 6-30 см. Ліст адзіночны, прадаўгаваты або яйкападобны, даўжынёй 3-10 см, тупы або завостраны, звужаны ў доўгі сцеблаабдымны чаранок, размешчаны каля асновы сцябла. Кветкі дробныя, бледна-зялёныя, сабраны ў доўгую прамую шматкветкавую гронку. Губа каля асновы шырокаяйкападобная, увагнутая, на верхавінцы завостраная, з 5 жылкамі. Прыкветнікі ланцэтныя, завостраныя. Плод - сухая каробачка [1-4].
Асаблівасці біялогіі. Цвіце ў чэрвені-ліпені, пладаносіць у ліпені-жніўні. Размнажэнне насеннае, зрэдку вегетатыўнае.
Пашырэнне. Скандынавія, Сярэдняя Эўропа, Міжземнамор'е, Малая Азія, Сібір, Далёкі Ўсход, Манголія, Японія, Кітай, Паўночная Амерыка [1-3]. У Беларусі пашырана пераважна ў паўночных і цэнтральных раёнах: Барысаўскім, Астравецкім, Браслаўскім, Віцебскім, Глыбоцкім, Докшыцкім, Лепельскім, Расонскім [5]. Раней адзначалася ў наваколлі Магілева, Менска, Жлобіна і ў Белавежскай пушчы [6].
Месцы росту. Сфагнавыя балоты і забалочаныя лясы (ельнікі, бярэзнікі), багністыя берагі вадаёмаў.
Характар росту. Расце адзіночнымі экземплярамі, рэдка невялікімі групамі.
Асноўныя абмежавальныя фактары. Гаспадарчая трансфармацыя зямель, высечка лесу, гідрамеліярацыйныя работы і водапаніжэнне.
Культываванне. Не культывуецца.
Прынятыя меры аховы. Ахоўваецца ў Бярэзінскім запаведніку, Белавежскай пушчы, азёрных заказніках «Рычы», «Белае», «Глыбокае-Чарбамысла».
Неабходныя меры аховы. Рэвізія вядомых месцазнаходжанняў, кантроль за станам папуляцый, арганізацыя спецыялізаваных батанічных заказнікаў ва ўсіх месцах росту, якія не ахоўваюцца, пошук новых месцаў росту, рассяленне ў прыродныя экатопы.
Літ.: 1. Флора северо-востока Европейской части СССР, т. 2, 1976; 2. Флора СССР, т. 4, 1935; 3. Флора Европейской части СССР, т. 2, 1976; 4. Флора БССР, т. 1, 1949; 5. Даныя гербарыя ІЭБ АН Беларусі; 6. Пачоский, 1900.
І.Швец
