НОЧ (ночы). 1. Пра стан надвор'я, пра колер неба; пра наяўнасць месяца і зорак і інш.: зімовая, восеньская, вясновая, гарачая, душная, мяккая, пагодная, парная, сухая, цёплая  важкая, вільготная, волкая, грымотная, дажджлівая, дрогкая, завейная, задушлівая, марозная, мокрая, прамоклая, свежая, сцюжная, сырая, туманная, халодная; аксамітная, аксамітна-цёмная, белабрысая (аўт.), белазорая (аўт.), белая, блакітная, густа-цёмная, малочна-сіняватая, празрыстая, сівая, сіне-снежная, сіняватая, сінявокая (паэт.), сіняя, сярэбраная (паэт.), чорна-сіняя; відная, зорная, месячная, светлая, ясная  беспрасветная, бяззорная, густая, сляпая, спавітая смугою, хмарная, цёмная, цёмная-цёмная, чорная; гулкая, духмяністая, напоўненая жывым плёскатам вады, спевамі салаўёў, прапахлая рыбнай луской, травой, водарасцямі, ціхая.

Добра, што ноч... мяккая, вясновая... (П.Пестрак). Ой, гарачыя ночы ды ліпнёвыя ночы, Калі конікі ў полі востраць косы, стракочуць, Калі кветкі і дрэвы ўсе абмыты расою (М.Танк). Люблю ў пагодную я ночку Дапозна на дварэ сядзець (К.Буйло). Душная цёмная ноч. Міронава сям’я спіць у пуні на свежым сене. Не спіцца толькі двум: старому дзеду Мірону і яго васьмігадоваму ўнуку Андрэю (З.Бядуля). Цёмная парная ноч канца чэрвеня. Пахне смалою, маладымі сасновымі шышкамі (Б.Сачанка). Днём яшчэ цёпла, а ночыволкія, важкія... (І.Мележ). Калі б ты знала, ноч грымотная, Як дыхаць стала мне вальней (Н.Гілевіч). Некалі ў дажджлівую беспрасветную ноч пад Вязьмай ён [Клімчанка] ужо чуў, як брахаў праз дынамік нейкі нягоднік (В.Быкаў). Дрогкая, глуха і нема, Сцелецца ноч вясны (А.Звонак). Сузор’і гараць, Каб з дарогі не збіцца Завейнаю ноччу (С.Грахоўскі). Задушлівая сухая ноч млела над мястэчкам (В.Адамчык). Ціха брыла па панскіх абшарах у снежнай спадніцы марозная сіняя ноч (З.Бядуля). Восень сорак другога года. Цёмная мокрая ноч. А мужчыны стаяць на загуменні і глядзяць, як — за сем кіламетраў адгэтуль — гарыць, дагарае падпаленая партызанская вёска (Я.Брыль). Чалавек стаяў пасярод дарогі, невысокі, хударлявы... сіратлівы ў гэтай прамоклай халоднай ночы (А.Жук). Сцюжная і нялітасная зімовая ноч. Цераз... рэчку пярэднім пайшоў Высоцкі (А.Кулакоўскі). Пачуццё перамогі не радавала палкоўніка — не выканалі дзённага задання. А тут ноч — цёмная, сырая (І.Мележ). Ой, туманныя ночы, вераснёвыя ночы, Калі з дрэў ападае пераспелы лісточак (М.Танк). Аксамітная, чорна-сіняя ранняя ноч моўчкі прыпала да роснага шоўку травы (М.Нікановіч). Што табе сніцца, сасна, сярод гэтай пустэльні?.. Аксамітна-цёмныя ночы з буйнымі зорамі? (М.Стральцоў). Ноч белабрысая ад бёзу і белазорая ад зор (Р.Барадулін). Шэрыя хаты, платы і вароты, Белая ноч на дварэ (М.Танк). Па полі коціцца званочак за пасівелае сяло. Яшчэ такіх блакітных ночак У нас ніколі не было (С.Грахоўскі). Над палеткамі спусцілася ноч. Цёплая, кароткая, але густа-цёмная і крыху вільготная (А.Кулакоўскі). Малочна-сіняватая ноч мяккаю дабратою абняла вёску (В.Адамчык). Ноч зрабілася празрыстай (М.Гамолка). У гэту ноч, бяззорную, сівую Вятры зімы распачалі грызню (А.Звонак). Бацька меў стрэльбу пры сабе. Выстраліў у бок лесу, у выццё, у сіне-снежную ноч... (З.Бядуля). Як забудуся сном У сіняватыя ночы, — Прылятаеш ты ў дом, Пазіраеш у вочы (М.Багдановіч). Ціха па мяккай траве Сінявокая ноч прахадзіла (М.Багдановіч). Я хацеў бы спаткацца з Вамі на вуліцы ў ціхую сінюю ноч... (М.Багдановіч). Паэт празорліўцам не створан. А ўсё ж натхнёнаму відно, як па Няве ў гранітным створы Плыве сярэбраная ноч (А.Звонак). У цёплую, відную летнюю ночку паехалі мы з Пранцуком на начлег (Ядвігін Ш.). Аднаго разу зімой у марозную месячную ноч бачыла Надзейка, як, настырчыўшы хіб, хлябтаў ваду, аблізваўся, зноў прыпадаў да жолаба стары воўк (М.Лынькоў). Рознай бываеш ты, ноч. Чорная, чорная, чорная, Гэта цябе як няма. Светлая, светлая, светлая, Як ты прыходзіш сама (П.Броўка). У змроку яснай ночы Галіна бачыла гэтыя рэзкія рухі [Яраша] і, адчуўшы навальніцу, маўчала (І.Шамякін). Цёплай, бяззорнай ноччу Жэня прывезла яго [Зыбіна] да сябе (І.Мележ). Многа сэрца аддаў ён [Адам Міцкевіч] нашым палям і пушчанскім нетрам, яснай Свіцязі, быстраму Нёману, нашаму небу, усходам і заходам сонца, пяшчотнасці белых аблокаў... высокай мужнасці зорных начэй (Я.Брыль). Была густая цёмная восеньская ноч (Я.Скрыган). Ночы, смугою спавітыя, Любы вы сэрцу майму!.. (А.Звонак). Хмарная ноч. За акном шуміць мора. Быццам нехта бязмежна дужы хоча ўзабрацца на бераг (Я.Брыль). Ляжала цёмная-цёмная лістападаўская ноч (Я.Колас). Чорная ноч узнялася над светам (А.Звонак). Ноч над квадратамі дамоў разгортваецца марозная і гулкая (З.Бядуля). Духмяністая, прапахлая рыбнай луской, зелянінаю дрэў, напоўненая жывым плёскатам вады, спевамі салаўёў майская ноч ляцела да нас, як на крылах (М.Лупсякоў).

2. Пра даўжыню, працягласць (ночы): бясконцая, вечная, глухая, глыбокая, доўгая, позняя, спрадвечная, шырокая.

Як адзін доўгі-доўгі дзень, як адна бясконцая, дурнотная ноч успаміналася Ганне яе замужняе жыццё... (І.Мележ). Я ведаю вашы палёты У лютых завеях пургі, Над страшным нязведаным лёдам, Праз вечную ноч і снягі (П.Глебка). Хліпанне, плюскат... Ночка глухая Цягнецца доўга, як год (Я.Колас). Ужо позні час, глыбокая ночка, А хлапчукі сядзяць маўкліва і навакол глядзяць пужліва (Я.Колас). Нямала зор апала ў Нарач Шэрай восенню, Шмат згасла іх начамі цёмнымі глыбокімі (М.Танк). Няхай доўгія ночы находзяць І трывожныя веюць вятры, — Іх адалееш ты, мой народзе, І табе зложаць гімн песняры (Я.Колас). Позняя ноч. На акне каля бабулінага ложка, дзе ляжыць Ніна, цьмяна гарыць укручаная лямпа (Я.Брыль). На дварэ даўно ляжыць шырокая ціхая ноч (Я.Скрыган).

3. Пра ўражанне, псіхалагічнае ўспрыняцце (ночы): бесклапотная, да светлай сцішнаты прыгожая (аўт.), дзівосная, дзіўная, добрая, жаданая, жыватворная (аўт.), запаветная, зачараваная, казачна неабсяжная (аўт.), касмічна высокая (аўт.), ласкавая, маладая, мяккая, мядункавая (аўт.), невыказная, невымоўная, незабыўная, непаўторная, перапёлчына (аўт.), прыгожая, прыемная, пяшчотная, радасная, разгавелая (аўт.), раскрылая (аўт.), салаўіная (аўт.), сінякрылая (паэт.), слаўная, спагадлівая, спакойная, урачыста маўклівая, урачыстая, утульная, цудоўная, чароўная, харошая, хмельная, чарнабровая, чуйная, шчаслівая  азяблая, баязлівая, бязлітасная, бяссонная, жахлівая, жудасная, зацятая, злая, злосная, змрочная, кашмарная, лютая, маркотная, маўклівая, мёртвая, млосная, нахмураная, недалужная (разм.), непрыветная, непрытульная, неспакойная, нудная, нядобрая, нялёгкая, нялітасная, пакрыўджаная, пакутлівая, пакутная, палахлівая, панурая, панылая, праклятая, пякельная, раз’юшаная, самотная, сонная, стамлёная частымі снамі, строгая, сумная, трывожная, тужлівая, цёмназгорклая (аўт.), цягучая, шалёная.

І канчаецца сон бесклапотных начэй (Я.Янішчыц). Так зноў вярнулася да мяне касмічна высокая, казачна неабсяжная, да светлай сцішнаты прыгожая зімовая ноч (Я.Брыль). Дзіўныя ночы наведваюць зямлю, людзей і звяроў (В.Карамазаў). А Сымон, ачараваны гэтай раніцы красой І выпадкам негаданым Добрай ночкі веснавой, Сам не ведаў, што з ім, дзе ён (Я.Колас). Летняя ноч — як матчына ласка: прыемная і цёплая, спакойная і жаданая (М.Лупсякоў). А пройдзе ноч, жыватворная летняя ноч, — ізноў усё ажывае, зелянее (А.Кулакоўскі). Вясной, у маі, за адну цёплую ноч расцвітаюць ва ўсёй ваколіцы яблыневыя сады... Наступіць гэтая запаветная ноч — і ўсё мяняецца (І.Навуменка). Ноч зачараваная, ці не тоіш зла? (А.Бачыла). ...Маладая, ласкавая ноч ішла, што здавалася, грэх і спаць (А.Жук). Як сумна-тужліва зязюля кукуе ў бары, На познім змярканні, насупраць мядункавай ночы! (Н.Гілевіч). Потым ноччу непаўторнай Доўга слухаў я, як грае Весні вецер смыкам зорным На тугой струне Дуная (М.Танк). У акенца тваё я пастукаў... Пасля салаўінага вечара і перапёлчынай ночы (П.Панчанка). Плыве ноч і сыпле зоры. Маўчаць срэбныя ў снягах палі і лясы. Ясная ноч, прыгожая ноч (Э.Самуйлёнак). Аддаю супакой нескаромны за адну разгавелую ноч (Р.Баравікова). І думкі ўсплываюць іншыя: ...пра гэту раскрылую на бяскрайні абсяг ноч (В.Карамазаў). Колькі сцежак за лета мы з ёй пратапталі Ў тыя салаўіныя ночы (П.Панчанка). Іду, а неба — нізкае, А ночка — сінякрылая, І ўсё да болю блізкае, І ўсё — старонка мілая (Н.Гілевіч). Ты паверыць не хочаш, Што вернуцца зноў салаўіныя ночы (С.Грахоўскі). Ноч была строгая і ўрачыста маўклівая (Я.Скрыган). Ноч плыла міма, утульная, мяккая (В.Якавенка). Эх, і слаўныя гэтыя летнія ночы!.. Эх, ночы, хмельныя летнія ночы! (Я.Колас). Ой, харошыя ночы ды зімовыя ночы, Калі белай дарогай ты ў мяцеліцу крочыш (М.Танк). Ой, не шуміце дубровамі, Шэптам бярозавых слоў, Ночкі мае чарнабровыя... (А.Звонак). Ноччу летняй, чуйнаю, як звон... Зноў і зноў я думаю пра тых, Хто адсюль паехаць мусіў... (Н.Гілевіч). Ліся, шчаслівая ноч салаўіная, Покуль каханы са мной (У.Карызна). Можна, абпаліўшы край фіранак, Сонца ў ноч азяблую ўкаціць... (Т.Бондар). Але бязлітасная ноч Зару змывае з красак (П.Панчанка). Бяссонная ноч лягла шэрай павуцінай на яго [лейтэнантаў] твар (А.Кудравец). Ніколі не забудзе Лёня той жахлівай жнівеньскай ночы (А.Пальчэўскі). Наперадзе — васемнаццаць гадзін ночы, марознай, жудаснай (І.Шамякін). Я ляжу адзін, бывала, Ноч зацятая, жуда І смяртэльная нуда Кіпці выпусціць і джала (Я.Колас). Змрочная, непрытульная ноч напаткала ўцекачоў у камяністай цясніне (В.Быкаў). Вісіць лютая ноч Сівай футрай над пушчай кашлатаю (З.Бядуля). Маўклівая глухая ноч абнімала стары лес (Я, Колас). Ціхая і мёртвая асенняя ноч. Цемра густымі пластамі ляжыць на балоце (З.Бядуля). Раніцаю мне трэба было развітацца з трапяткой сінню Нарачы... і таму ноч здалася пакрыўджанай, млоснай (Т.Бондар). Срэдзь асенняй нахмуранай ночы музыка зайграла (М.Багдановіч). Васілю прыйшла на памяць у гэтую ноч ужо амаль забытая юравіцкая каморка, недалужная ноч, якою гналі яго маслачкі між чорных гумнаў (І.Мележ). Ноч надыходзіла цёмная, маўклівая, па-асенняму сумная і непрыветная (А.Чарнышэвіч). І ноч такой доўгай і нуднай здалася, што аж успамінаць не хочацца... (Б.Сачанка). ...Нялітасная зімовая ноч. Цераз... рэчку пярэднім пайшоў Высоцкі (А.Кулакоўскі). Калі скончылася тая пакутная ноч, Анэля была ў беспрытомнасці (А.Чарнышэвіч). Палахлівыя ночы Ўсё маглі б расказаць, Як салдацкія вочы Засцілала сляза (А.Бачыла). Без канца цягнулася ноч... Маўклівая, панурая ноч (Э.Самуйлёнак). Знікала стагоддзяў праклятая ноч (П.Броўка). І вось пачалося змаганне Дабра і спрадвечнага зла, Світальнай зары і змяркання, Пякельнай начы і святла (М.Танк). Толькі самая верхняя шыба чамусьці адтала пасярэдзіне, і праз гэтую адталіну... глядзела ў хату раз’юшаная ноч (І.Шамякін). Ноч, ад вечара душная, сонная, Галаву пад яліны кладзе (У.Паўлаў). Ноч, стамлёная частымі снамі, Памяць промнем сваім не будзі! (А.Пысін). Маўклівая і трывожная ноч плыве над затоенай, прыціхлай зямлёю (В.Быкаў). Цёмназгорклаю ноччу, Мінаючы змрок, Перайду-пераскочу Яр, балотца, лясок (Я.Янішчыц). Ночка цягучая, Змрок і спалох — дружбакі неразлучныя (А.Александровіч). Бушавала шалёная завірушная ноч (Т.Хадкевіч).

* Ночка-змоўшчыца, ночка-цыганка, ночка-чараўніца  ноч-аблога, ноч-цямніца.

Аб нашых спрэчках да зары Ўсе знаюць: ночка-змоўшчыца І зоры, што ў крутым віры Крынічанькі палошчуцца (М.Танк). Чарнамазая ночка-цыганка Над далінаю жмурыла бровы (П.Трус). Ночка-чараўніца! Як ты ціха, міла! Як ты многа думак Ў сэрцы нарадзіла (Я.Колас). Ноч-чараўніца! Таемнасці вечнай краса! З неба глядзіш... (К.Буйло). Ноч сляпая, ноч-аблога Зданню чорнаю астрога Прыдушыла ўсё жывое (Я.Колас). А прыйдзе ноч. Эх, ноч-цямніца, Зацятых страхаў таямніца! (Я.Колас).

Паведаміць пра недакладнасьць