РАКА (рэчка, рачулка). 1. Пра колер, празрыстасць, тэмпературу і ўзровень вады; пра характар цячэння, дна і інш.: агнявая, блакітная, жамчужна-блакітная, залатая, імглістая, іскрыстая, крыштальная, люстрана-гладкая, люстраная, праменістая, рыжая, светлаплынная (аўт.), светлая, серабрыстая, сівая, сіняя, срэбная, срэбраводная (аўт.), срэбраная, цёмная, чыстая, ясная; абмялелая, выгінастая, вяртлявая, звілістая, пакручастая, папаўнелая, паўнаводная, плыткая, пятлястая, сукаватая; бойкая, бурлівая, бурная, быстрацечная, быстрая, гаварлівая, гаманлівая, грукатлівая, гутарлівая, жывая, звонкая, імклівая, па-асенняму ціхая, ціхабруйная (аўт.), ціхаплынная (аўт.), шумнацечная (аўт.), шустрая; стылая (разм.). халодная, цёплая.

Разлівае ўжо бляск агнявая рака, І чыясь там рука Аднімае заслону з зямлі (Я.Колас). Нездарма Беларусь называюць краем блакітных рэк і азёр (В.Вольскі). Жамчужна-блакітная рака ледзь шалясцела млявымі хвалямі, якія на пяску здаваліся зусім ружовымі (У.Караткевіч). І шумяць і пеняцца рачулкі Па шырокіх руслах сваіх даўніх, Каб сабраць патокі водаў гулкіх Залатое рэчкі Алазані (М.Хведаровіч). Я пясняр лясоў, балота І загонаў каласістых... Мае песні — шум чароту Па-над рэчкаю імглістай (М.Чарот). Стагналі дубы стогадовыя ў лесе, змёў вецер шатры. Калі бура прайшла, ад месца таго, дзе стаяла Алеся, крыштальная рэчка слязой пацякла (У.Ляпёшкін). [Рака] па-асенняму ціхая, люстрана-гладкая, з празрыстай, як сляза, вадой (І.Навуменка). Шырэй разліваліся хвалі Цёмнай, люстранай ракі (М.Багдановіч). Заўтра сотні ў пустыні праменістых рэк працякуць (П.Панчанка). Рачулка рыжая ў пасцелі Заснула, як дзяўчо (А.Пысін). Каля цёмных берагоў Светлаплынных рэк Свет дзіцячых чыстых сноў патануў навек (А.Звонак). Кончыліся, дзеці, вашы гульні Каля светлай рэчкі, каля пуні (Я.Колас). Каля ног серабрыстая рэчка плыла (К.Буйло). Але што там блішча? Ці не ты, сястрыца, Ці не ты ліешся, срэбная рака? (М, Багдановіч). І да любай старонкі роднай, і да чужое стараны, да ручаіны срэбраводнай, да расспяванае вясны... раўнуй мяне (В.Жуковіч). Побач гасцінна — лясы, лугавіны, Мора зялёнае ніў, Срэбраных рэчак разліў (Я.Колас). Сонца промні дарыла Дрэвам, хатам, траве, Чыстым рэкам, прасторам... (А.Бачыла). Званочак коціцца па лёдзе Над цішынёю стылых рэк З даўно забытага стагоддзя У невядомы новы век (С.Грахоўскі). Вузкая, вяртлявая рачулка цякла па схіле і дзесьці гублялася між зараснікаў (Т.Хадкевіч). Хата мая стаяла за ваколіцай, паміж глыбокім ярам і пакручастаю крынічнаю рэчкаю (С.Грахоўскі). За алешнікам бліскала звілістая рэчка (І.Шамякін). І хоць яна, ведаў салдат, была неглыбокая, з’яўленне яе ззаду канавязей, да якіх падступала папаўнелая рака, занепакоіла Макоўчыка (І.Мележ). Дык вяртайцеся [браты] у край свой З далёкай чужыны, — Клічуць вас нашы пушчы, палі, Паўнаводныя рэкі (М.Танк). Цякла невялічкая рачулка, плыткая, пятлястая, з падмытымі, абрывістымі беражкамі (А.Жук). Дыхала ў любую сцюжу тхло, Бегла ў свет рачулка сукаватая (Р.Барадулін). Тут жа была і рачулка, бойкая і жывая (Я.Колас). Дні многія праходзяць Найбольш непагадліва, Шуміць маркотна вольха Над рэчкаю бурлівай (Я.Купала). Пеняцца бурныя рэкі (А.Звонак). Над ракою быстрацечнай, Над ракою звонкай, вузкай — Гарадок наш беларускі (А.Русак). Назад не прыйдзе хваля тая, Што з быстрай рэчкай уплывае (Я.Колас). Снайпер з месца тайнага не сходзіць... Сочыць ён за срэбнай хваляй І за плынню гаварлівай рэчкі (К.Буйло). Гаманлівых рэк узоры Леглі дзіўнаю разьбою... (П.Броўка). Калі ўрэшце горад паўночны ўгамоніцца, Машыны сплывуць грукатлівай ракой, Як вопытны злодзей крадзецца бяссонніца, Нячутна заходзіць у цёмны пакой (Г.Бураўкін). Пад гоман рэчак гутарлівых З табой [з вёскай] я вечна малады (П.Трус). За палянаю лясістаю, Па-над рэчкаю іскрыстаю Клён з бярозкаю калышуцца, Хараством не надышуцца (А.Русак). Падаюць зоры ў імклівыя рэкі І ўзыходзяць агнямі Нурэка (С.Грахоўскі). Пад змрочным небам Беларусі, Ля ціхабруйнае ракі, На дыване густой травы Сядзеў дзядок, як лунь сівы (А.Александровіч). І зноў прысніўся мне начлег на хутары — За ціхаплыннай, добрай рэчкай Шчарай (Н.Гілевіч). Паміж пустак, балот беларускай зямлі, На ўзбярэжжы ракі шумнацечнай, Дрэмле памятка дзён, што ў нябыт уцяклі, — Удзірванелы курган векавечны (Я.Купала). Падышла да рэчкі шустрай, Месяц кружыцца ў вадзе (А.Александровіч).

2. Пра ўражанне, псіхалагічнае ўспрыняцце (ракі): бяссонная, велічная, вольная, вясёлая, гуллівая, дарагая, духмяная, задуменная, задумлівая, казачная, ласкавая, лебядзіная, летуценная, мілая, мройная, прывольная, прыгожая, прыціхлая, пяшчотная, радзімая, рахманая, родная, славутая, спакойная, сціплая, ціхая, шчодрая  ашалелая, бездапаможная, бяссільная, злосная, ленаватая, наравістая, невясёлая, нямая, пахмурная, разгневаная, раз’юшаная, самотная, санлівая, скупая, сонная, стамлёная, трывожная.

Гараць кастры бяссоннае ракі (Л.Дайнека). Унізе пад абрывам вапняковым плыла, бурліла вольная рака (А.Пысін). Для мяне дарагою самай ракою быў і застаецца мой летуценны і казачны, мой ціхі і велічны, мой добры і ласкавы Сож (К.Кірэенка). Шуміць рака, вясёлая, жывая, Спяшаецца — да мора кліча даль (А.Бачыла). Я сёння хацеў бы праславіць Гуллівую рэчку Зяльвянку (М.Танк). Хутчэй бы да рэчкі... Вось і яна, ціхая, духмяная, у жоўтых гладышычках лілій на гладкай празрыстай паверхні (П.Пестрак). Плыве яна [рака], празрыстая, задуменная, вабіць да сябе (М.Ваданосаў). Барвяны, вялізны круг сонца за дрэвам. Прыгожая, ласкавая — і верыцца, што не скупая, — рэчка (Я.Брыль). Куды табе наша сціплая задумлівая рэчка Шчацінка з натапыранымі кустамі ды асакою (Я.Сіпакоў). Зноў нясуць мяне лёгка ўспаміны Ў знакамітыя нашы Ляўкі, Дзе шапочацца явар з калінай Над святлом лебядзінай ракі (А.Бялевіч). Праз буры і золь, і жахлівы вышынь спакой Неслі птахі лятунак праз уцехі вясны. Але прыляцелі — і над прывольнай ракой Не знайшлі бацяновай найлепшай ў свеце сасны (К.Кірэенка). Першы раз яна [Ларыса] не спынілася тут, не паглядзела на прыгожую, заўсёды гаманлівую раку (А.Кулакоўскі). Над прыціхлай ракой Туманы паплылі І вячэрняй журбой Поле, луг спавілі (А.Бачыла). Рынуліся хмары да ракі радзімай І зліліся з ёю ліўнем кропель слёз (М.Багдановіч). Рокатна і гулка Некалі рахманая рачулка Бухае (П.Макаль). Думаў я, малы, калісь з трывогай, Як да рэк славутых мне дайсці! (П.Панчанка). За кустамі вербалозу ласкава тыцкаецца ў бераг ціхая, спакойная рачулка (Я.Сіпакоў). Гадуе рыбу шчодрая рака (А.Пысін). Павольна бераг мёрзлы асядае, Падмыты ашалелаю ракой (А.Пысін). Раз’юшаным вірам клубіўся агонь, Лізаў гарачыя рэйкі, І з болем глядзелі з далін на яго Бездапаможныя рэкі (П.Панчанка). У Калхідзе — застойная вада, бяссільныя рэкі... (Э.Самуйлёнак). Унізе гоніць каламесу Імклівасць злоснае ракі (Я.Колас). Паглыбляліся, выпростваліся віхлястыя і ленаватыя рачулкі (М.Лынькоў). Я ўбачыў спічак старой каплічкі, што стаіць на гары, за невялікай наравістай рэчкай Качай... (Я.Скрыган). Рака ляжыць цяпер пад свінцова-цяжкімі промнямі сонца, трывожная і нямая (У.Караткевіч). Маўкліва прыме кволыя аковы Пахмурная стамлёная рака (Г.Бураўкін). Моўчкі пазіраючы на раз’юшаную раку, яна доўга стаяла на беразе... (М.Ваданосаў). Адразу ўспомніліся горкія словы Леановіча, шалёны дождж над самотнай ракой, вялізныя, як азёры, чорныя вочы той, якая знікла і ніколі не вернецца (У.Караткевіч). Рэкі бурлівыя, учора санлівыя, Сёння ўсталі, плывуць і бурляць (Я.Купала). На траве даўно павіслі нанач мушкі, матылькі, А касцы яшчэ раз выйшлі Да ўжо соннае ракі (Н.Гілевіч).

* Рака-працаўніца, рачулка-дарога, рачулка-крыніца, рэчка-быстрацечка, рэчка-чараўніца.

Бывай, Прыпяць, бывай, рака-працаўніца, рака-чараўніца (Б.Сачанка). Гукні ў акно, вясна маладая, Гукні ў акно, калі сівер з паўночы... Закуе звонкім лёдам рачулкі-дарогі (К.Кірэенка). Аднойчы мне прыйшло ў галаву паназіраць, як глядзяць, як бачаць людзі тут рачулку-крыніцу ў яе далонях-берагах (Ф.Янкоўскі). І табе ўжо, рэчка-быстрацечка, Ў сваім зямным улонні цесна (П.Макаль). Азёрам, рэчкам-чараўніцам І той, з якое п’еш, крыніцы, Будзь верны! (П.Броўка).

Паведаміць пра недакладнасьць