Яна [Арынка] шчасліва ўсміхнулася простай, адкрытай усмешкай (І.Мележ). Усмешка не была падобная да ранейшай, нейкая асцярожная і робленая (З.Бядуля). Спяём пра Эрнеста З усмешкай, як снег, белазубай (Г.Бураўкін). Блакітная ўсмешка яе [Зоіных] воч нагадала яму вясновы вецер у спусцістым галлі вербаў (Р.Мурашка). Дзед Астап зорыў вокам: І ледзь прыкметная ўсмешка схавалася за марозным інеем вусоў (М.Лынькоў). Яўхім з лёгкай усмешкай зірнуў на Яна Нітку... (П.Пестрак). Бачу я ўсмешку незамглёную (К.Кірэенка). Адшуміць кастрычнік жаўталісты І надзене белую карону, Так і ты з усмешкай прамяністай Прамільгнеш... (А.Звонак). Затое праз усмешку, чыстую і свежую я зноў убачыў усмешку тое матулі, нашай вясковай суседачкі Зосі... (Я.Брыль). Ульяна паглядзела на Гармізу. Тонкая ўсмешка прабегла па яе губах (Я.Колас). Ён [Гагарын] сам быў падобны да сонца, Якім яго дзеці малююць, — З шырокай усмешкай (Г.Бураўкін). [Лямэнт] з адзервянелай усмешкай глядзіць на апошнюю сцэну (К.Чорны). На вымучаным бледным твары раненага з’явілася такая ж вымучаная і бледная ўсмешка (К.Каліна). Усмешка... бяссільная, хоць вочы пры гэтым гулліва бліснулі (У.Карпаў). ...Бляклая ўсмешка балюча кранула сэрца Максіма (М.Машара). Зноў вялая ўсмешка прайшла па Люсіным твары (К.Чорны). З гэтай журботнай, дзіўна застылай усмешкай яна [Хадоська] ступіла да Яўхіма (І.Мележ). “Страшна”, — з замарожанай усмешкай пацвердзіў Аляксееў (У.Карпаў). Застылая шырокая ўсмешка не сыходзіла з яго тоўстых шчок (І.Новікаў). Дамініканец быў нават прыемны і гэтымі вачыма, і змяістай, ледзь улоўнай усмешкай (У.Караткевіч). З усмешкай радаснай і кволай Завяла сінь на верасах (П.Трус). Міхал глядзіць ёй [Ганне] пільна ў вочы, Штось расчытаць на твары хоча, Але з усмешкаю крывою трасе адмоўна галавою (Я.Колас). Мімалётная ўсмешка разгладзіла на момант вусны Корчыка... (М.Ткачоў). Яна [Галіна] расхінула... альбом, што трапіў пад руку... Чужыя твары, напятыя ўсмешкі (І.Пташнікаў). Незнаёмы з тою ж невыразнаю ўсмешкаю паглядзеў вайскоўцу ў вочы (Я.Колас). І вочы загараліся шчасліва Усмешкаю нязвыклай і чужой (С.Грахоўскі). На вуснах і вачах малое паказалася нясмелая ўсмешка (Я.Брыль). Усмешка Вені была то шырокая, з бляскам аднаго пярэдняга залатога зуба, то прытушаная, нясмелая... (В.Хомчанка). Шафёр бліснуў сваёй рэдказубай усмешкай (А.Кулакоўскі). Па застыглым твары Саладухі паўзе слізкая ўсмешка (І.Шамякін). Пётр Іванавіч нечакана ўсміхнуўся скупою, але цёплаю ўсмешкаю (А.Жук). Тумілін нёс нам асляпляльную ўсмешку (А.Савіцкі).
2. Пра ўсмешку, што выражае пачуцці, настрой, стан, характар чалавека: абаяльная, абнадзейлівая, адабральная, анёльская, апякунская (аўт.), бадзёрая, безабаронная, бесклапотная, бестурботная, вераснёвая, ветлая, ветлівая, выразная, высакародная, вясёлая, гарэзлівая, гарэзная, гасцінная, гордая, дабрадушна-шырокая, дабрадушная, даверлівая, далікатная, дзівосная, дзіўная, добразычлівая, добрая, дружалюбная, дураслівая, жыццярадасная, загадкава прываблівая, загадкавая, задаволеная, задуменная, задумлівая, задушэўная, залатая, затоеная, зіхатлівая, змоўніцкая, зычлівая, іскрыстая, какетлівая, лагодная, ласкавая, ледзь прытоеная, летуценная, магічная, маладая, мілая, мудрая, мядовая, мяккая, на дзіва прыгожая, паваблівая, павабная, пачцівая, пераможная, прастадушна-шырокая, прастадушная, прыветлівая, прыветная, прыемная, прыязная, пяшчотная, радасная, разумная, сарамлівая, сардэчная, светлая, святая, спагадлівая, спрадвечная матуліна (аўт.), сціплая, сяброўская, таямнічая, трапяткая, урачыстая, усёдаравальная, цёплая, ціхая, цудоўная, чараўнічая, чароўная, шчаслівая, шчырая, яснавокая (паэт.), ясная абразлівая, абыякавая, агідная, адвітальная, адсутная, амярцвелая, атрутная, ашуканская, балючая, баязлівая, бездапаможная, безназоўная, блазенская, брыдкая, бязглуздая, вінавата-сарамяжлівая (аўт.), вінаватая, выбачальная, вычакальная (аўт.), ганарлівая, ганарыстая, гаркаватая, гідлівая, горкая, грэблівая, гуллівая, дакорлівая, дзёрзкая, дзіўна скептычная (аўт.), д’ябальская, едкая, ёлкая, жаласная, жахлівая, жулікаватая, журботна-ласкавая, журботная, журлівая, зайздрослівая, зайздросна-ліслівая, засмучаная, здаволеная, здзеклівая, здрадлівая, з’едліва-хітрая, зларадная, злая, злёгку жарсткаватая, злосная, змяіная, зневажальная, знішчальная, ідыёцкая, ілжывая, кіслая, конская, крывадушная, лісіная, ліслівая, маркотная, масляная, мёртвая, напружаная, напышлівая, насмешлівая, нахабная, нядобрая, няшчырая, пагардлівая, падманлівая, пакутлівая, палахлівая, панылая, пачварная, пошлая, прагная, прытоеная, разгубленая, раўнадушная, салодкая, саладжавая, самаўпэўненая, саркастычная, скептычная, службова-інтымная (аўт.), спакуслівая, старэчая, стомленая, страшная, сумнавата-горкая, сумная, тужлівая, тупая, угодлівая, упрослівая, фанабэрлівая (разм.), хваравітая, хітрая, хлуслівая, чужая.
Іван Іванавіч цярпліва сядзеў і... зрабіўшы дабрадушную і апякунскую ўсмешку на твары, гутарыў з Ігарам (А.Карпюк). Усмешка настаўніка была... маладой і бадзёрай... (М.Даніленка). Вераснёвую ўсмешку з твару пацалункам не сагнаць (Р.Баравікова). Дзяўчына глядзела на яго з нейкай анёльскай, безабароннай усмешкай, стараючыся стрымліваць слёзы (І.Мележ). [Максім Сцяпанавіч] уваходзіў у палату з бестурботнай усмешкай (У.Карпаў). Дзяўчыны ўсмешка, ветлая, праменная, Вагон працяла, бы іголкай сноп (М.Калачынскі). І моўчкі на вуснах тваіх маладая Усмешка вясёлая будзе блукаць (П.Глебка). Беларускі кюрэ... падняў гэтую рэліквію, сказаў пра яе, зноў паставіў... З дабрадушна-шырокай, гасціннай усмешкай (Я.Брыль). Усмешка — не то гарэзлівая, не то засмучоная — застыла на Марынкіным твары (Т.Хадкевіч). Эльга ўсміхнулася гарэзнай і чароўнай усмешкай (Б.Мікуліч). Галілей пастараўся зрабіць на сваім сухенькім твары далікатную ўпрослівую ўсмешку (М.Зарэцкі). Круглы бялявы твар камісара свяціўся добразычлівай усмешкай (І.Новікаў). Пад вусамі Ракава часта з’яўлялася добрая, ціхая ўсмешка (Я.Брыль). Пра гэта [страх перад фронтам] найбольш сказаў Руневічу адзін з тых юнакоў, чарнявы Эміль, хлопец спакойны і спраўны з нейкай загадкава прываблівай сумнаватай усмешкай (Я.Брыль). Загадкавая ўсмешка даўно сышла з начальніцкага твару, пасур’ёзнеў ён, нахмурыўся (М.Лынькоў). Ён [Яўхім] ішоў з Ларывонам... паглядваў на ўсіх з задаволенай і задзірлівай усмешачкай (І.Мележ). Яна захоплена сабой, Яна ўся ў золата прыбрана. Яна ва ўсмешцы залатой, І пальцы ім акальцаваны (Ю.Свірка). Невясёлы, прытомлены твар кранула мілая Ганне змоўніцкая, хітраватая ўсмешка (І.Мележ). З затоенай усмешкай на вуснах, яна [Джулія] уважліва паглядзела на Івана (В.Быкаў). А на губах — іскрыстая ўсмешка (Я.Янішчыц). Усмешка дзяўчыны — не дзяжурная какетлівая ўсмешка,... а выяўленне самых шчырых і чыстых пачуццяў (У.Дамашэвіч). Ясныя, прыветныя вочкі яе [Аленкі] глядзяць на Сцёпку, а на губах свеціцца такая лагодненькая ўсмешка! (Я.Колас). На захадзе бліснула журботная, ласкавая ўсмешка сонца і патухла (Я.Колас). У перазвоне інею люблю авіялінію З нябеснаю прынцэсаю — дзяўчынай сцюардэсаю. Усмешкаю магічнаю, ласкаваю, прывычнаю, Як у палётах водзіцца, з усімі абыходзіцца (С.Гаўрусёў). А хлопчык спіць з усмешкай мілай (Я.Колас). Яны [румыны] глядзелі на Шутава, шукалі чаго-небудзь асаблівага — звычайны, нават невыразны загарэлы твар, добрыя вочы, каля якіх сабраўся вузельчык маршчын, мяккая, сціплая ўсмешка (І.Мележ). З яснай усмешкай, прыгожай на дзіва, Быццам крадзецца... То ранак ідзе (К.Кірэенка). ...З яе губ сама сабою збегла прыемная і павабная ўсмешка, пасля чаго дзяўчына пайшла шпарчэй (Я.Колас). Панна Людміла ўсміхнулася сваёй прыветнаю ўсмешкаю (Я.Колас). Яна [Ганна] стаяла... зацятая, з ледзь прытоенай гаркаватай усмешкай (І.Мележ). Чалавек глядзеў... вясёлымі вачамі, і ўвесь яго твар... поўніўся добрай прыязнай усмешкай (М.Лынькоў). Белы колер халата і шапачкі — колер пяшчоты, палёгкі, надзеі — вельмі ж неяк ідзе да яе [Ганінай]... прастадушна-шырокай усмешкі (Я.Брыль). [Васіль]... з усмешкай радаснай і, як заўсёды перад яе бацькам, вінавата-сарамяжлівай ідзе да іх (І.Мележ). І ўсмешка яго [езуіта] была разумнай, з’едліва-хітрай... (У.Караткевіч). Гэта быў зусім малады чырвонаармеец з сарамлівай дзявочай усмешкай (С.Ваўпшасаў). [Андрэй] усміхнуўся: усмешка ў яго была добрая, нібы сарамлівая (І.Мележ). Таццяна сустракала яго сваёй роўнай светлай усмешкай (М.Зарэцкі). Чытаеш [Купалу] і нібы чуеш жывы голас паэта, прыглушаны цяжкай дарогай яго вандроўнага жыцця, бачыш яго вочы, то задуменныя, то з іскрынкай спагадлівай усмешкі (У.Юрэвіч). Іх [жанчын] шэра-зямлістыя ад страху твары пацяплелі, расплыліся ў спрадвечныя матуліныя ўсмешкі (М.Лынькоў). Нязведаным шляхам я вас [дачок] аддам — І бальшакам, і пакручастым сцежкам. Цнатлівым і назойлівым рукам, Сяброўскім і падманлівым усмешкам (Г.Каржанеўская). І салдацкім болем аддаюцца ў сэрцы іх радасныя, цёплыя ўсмешкі, усмешкі яго [Захаравых] дзяцей (М.Лынькоў). На рэзка акрэсленых маленькіх пульхных губах свеціцца ціхая ўсмешка (І.Новікаў). Васька не пісаў нікому, толькі ўсміхаўся шчаслівай усмешкай сваім таварышам (М.Лынькоў). Яе чорныя вочы, белы твар і гэта чароўная ўсмешка так і стаялі перад ім [Лабановічам] (Я.Колас). Ты вабіш мяне, Бацькаўшчына, Усмешкай яснавокай, Далёкая і блізкая (А.Звонак). Сухавараў... распусціў свае мокрыя губы ў крыху абразлівую ўсмешку (Я.Колас). Вера кідае адвітальную ўсмешку і, задаволеная, выбягае... (М.Зарэцкі). Чалавек усміхнуўся нейкай адсутнай усмешкай (У.Караткевіч). На вуснах у Якуба Лакоты стыне маркотная балючая ўсмешка (М.Зарэцкі). Цяпер усмешкай безназоўнай я развітаюся з табой (В.Вярба). Вінаватаю ўсмешкаю ўсміхнуўся Нічыпар (Я.Колас). Пасажыры [аўтобуса] качаюцца ў бакі, і на тварах ва ўсіх напружаныя і вычакальныя ўсмешкі (М.Ракітны). Ганарыстая, з’едлівая ўсмешка перасмыкнула румяныя вусны Чэсі (Я.Брыль). Ніколі яшчэ Алесь не бачыў Гелену такой прыгожай. І чужой. Ліхаманкавыя пяшчотныя вочы, на вуснах горкая і цёплая ўсмешка (У.Караткевіч). Ганна хацела была адабраць алешыну, але ён [Яўхім] не аддаў, з гуллівай усмешкаю ішоў разам (І.Мележ). [Валя] толькі часам паглядала на Міхася і ўсміхалася дакорлівай усмешкай (У.Шахавец). [Карней] неяк залішне фамільярна, з дзіўна скептычнай усмешкай аглядаў сакратара з галавы да ног (І.Шамякін). Гаворыць Бушмар і з д’ябальскаю ўсмешкаю ідзе да яго (К.Чорны). Хітрыя вочкі і жулікаватая ўсмешка сведчылі аб здольнасцях вывуджваць грыўні і саракоўкі з паляшуцкіх кішэняў (Я.Колас). Журботна-ласкавая ўсмешка восені разліта на знямелых, як бы заснуўшых далях (Я.Колас). Адна толькі Ева... стаяла ўбаку з журботнаю ўсмешкаю (Я.Колас). І гасне захаду журботная ўсмешка (Я.Колас). Па камароўскаму рынку ў дні гасцявання сына хадзіла маці як багатая пакупніца, ловячы то насмешлівыя, то зайздросна-ліслівыя ўсмешкі сябровак (І.Шамякін). Яна [Алена] азірнулася і тут нечакана ўбачыла Насцю — у прыгожых чорных Насціных вачах трапятала ўсмешка, задзірыстая, самаўпэўненая (І.Мележ). І як бы дражнячы яго думкі, паліліся з-за сцяны прыглушаныя галасы гармоні — спачатку ціхія, павольныя, мяккія... І задумлівая ўсмешка цёплай далонню згладжвае твар часавога (М.Лынькоў). [Зачэпа] усміхаўся здзеклівай страшнай усмешкай (А.Асіпенка). Чарняк і Астахаў глянулі на мяне вінавата і спачувальна. Муха сустрэў нахабнай злараднай усмешкай (І.Шамякін). Яна [пані Любка]... усміхнулася злёгку жарсткаватай і прыемнай усмешкай (У.Караткевіч). Змяіная ўсмешка не сыходзіла з нафарбаваных губ Любы (З.Бядуля). Усмешка была вымучаная, кіслая (М.Лынькоў). Немец змушана ўсміхнуўся конскай усмешкай, паказаўшы доўгія жоўтыя зубы (С.Грахоўскі). “Трэба ўмець жыць”, — зазначыў Макар з хітрай лісінай усмешачкай (М.Гамолка). Ліслівая ўсмешка і шчодрае сонца рабілі чалавека падобным на ката-мурлыку (І.Чыгрынаў). Зачэпа... усміхаўся сваёй мёртвай усмешкай (А.Асіпенка). Сёння позірк мой начальнік стрэў нядобраю ўсмешкай (Н.Гілевіч). На Ясевым твары ўвесь час блукала ўсмешка, часам дужа салодкая, ліслівая, а часам хітрая і няшчырая (Я.Колас). Нарэшце з-за ўзгорка на даляглядзе паказаўся грузавік. “Паўзуць балаголы”, — з пагардлівай усмешкай падумаў Сцяпанавіч (Я.Брыль). З усмешкай палахлівай на губах Я сніў цябе ў студэнцкім інтэрнаце (Р.Барадулін). Бляднее лоб яго [Напалеона]... Напышлівая ўсмешка гасне на губах (М.Аўрамчык). У кутку... сядзеў чалавек з пачварнай усмешкай на твары (А.Асіпенка). [Медсястра] усміхаецца ім [раненым] стомленай усмешкай (К.Каліна). Істота ў скураным паліто і ў белай вязанай хустцы выклікала на твар крывое падабенства службова-інтымнай усмешкі (Я.Брыль). Нешта наіўнае і светлае ў яе [дзяўчыны] абліччы. Толькі гэтая, сумнавата-горкая ўсмешка (А.Жук). Сумнай усмешкай бліснула нізкае сонца (В.Быкаў). На твары яго [Косцікавым] засвяцілася першая тужлівая ўсмешка (І.Новікаў). Вочы яе [Ядвісіны] засмяяліся хітраю ўсмешкаю (Я.Колас). Алесь асалавеў, толькі ўсміхаўся ўжо чужою брыдкаю ўсмешкай (В.Адамчык).
* Усмешка-водбліск, усмешка-дзіва.
Усмешкі-водбліскі над краем шалясцяць (П.Трус). І ты, хто мілай люб, Стаіш такі шчаслівы — Не сходзіць з чыстых губ Твая ўсмешка-дзіва (А.Бачыла).
